Vetiver: Rumput Akar Wangi Mengawal Hakisan di Malaysia.

pada


Vetiver (Chrysopogon zizanioides), atau lebih dikenali sebagai akar wangi, adalah sejenis rumput tropika dalam keluarga Poaceae yang semakin mendapat perhatian di Malaysia. Ia terkenal kerana sistem akarnya yang dalam dan kuat, menjadikannya sangat berguna dalam kawalan hakisan, rawatan tanah, dan industri minyak wangi. 

Vetiver telah digunakan secara meluas di negara seperti India dan Indonesia sejak dahulu dan telah dibawa masuk ke Malaysia awal 90-an bagi projek kawalan tebing landasan Keretapi Tanah Melayu Berhad (KTMB). Namun ia hanya mula dikenali di pasaran Malaysia sekitar tahun 2010-an apabila lebih ramai mula menyedari manfaatnya.


Ciri-ciri Botani Vetiver.

✔ Nama botani: Chrysopogon zizanioides

Nama Vetiveria adalah nama botaninya yang lama, manakala Chrysopogon adalah nama saintifik terkini untuk vetiver. Secara lebih tepat:

Vetiveria zizanioides → Chrysopogon zizanioides

Chrysopogon digunakan dalam taksonomi moden berdasarkan kajian genetik dan filogenetik yang lebih terkini. Tapi ramai masih kenal dan cari vetiver dengan nama lama (Vetiveria), terutamanya dalam konteks komersial dan agronomi.

✔ Asal: India, tetapi kini ditanam di banyak negara tropika

✔ Jenis tumbuhan: Rumput berumpun tidak merebak seperti lalang (Imperata cylindrica).

✔ Ketinggian Vetiver secara purata biasanya 1.5 hingga 2.5 meter. Boleh mencapai sehingga maksimum 3 meter dalam keadaan optimum (tanah subur dan cukup air).

✔ Akar Serabut: Boleh menjunam sehingga 3-4 meter ke dalam tanah, menjadikannya sangat kukuh dan tahan hakisan.

✔ Tidak invasif: Tidak merebak secara agresif seperti lalang kerana benihnya steril.

✔ Tahan kemarau & mudah tumbuh: Sesuai untuk pelbagai jenis tanah.

Bunga Vetiver


Kegunaan Vetiver di Seluruh Dunia.

Vetiver adalah tumbuhan serbaguna yang digunakan dalam pelbagai industri di seluruh dunia. Berikut adalah beberapa kegunaan utamanya:

1. Kawalan Hakisan dan Pemulihan Tanah.

  • Fungsi Utama: Akar vetiver yang panjang dan kuat menembusi tanah secara mendalam, menstabilkan cerun dan tebing sungai untuk mencegah hakisan.
  • Lokasi Popular: Digunakan secara meluas di India, Thailand, China, dan Australia dalam projek kawalan hakisan dan pemulihan tanah terbiar.
  • Manfaat Tambahan: Membantu menyerap bahan kimia dan logam berat dalam tanah tercemar, menjadikannya sesuai untuk fitoremediasi.

2. Minyak Pati (Essential Oil).

  • Fungsi Utama: Minyak pati vetiver diekstrak dari akarnya dan terkenal dengan aroma tanah yang menenangkan.
  • Kegunaan:
    • Aromaterapi: Digunakan dalam minyak wangi dan lilin aromaterapi kerana sifat menenangkan dan anti-tekanan.
    • Perubatan Tradisional: Digunakan sebagai ubat herba untuk menenangkan sistem saraf dan membantu tidur nyenyak.
  • Lokasi Popular: India dan Haiti adalah pengeksport utama minyak vetiver.
  • Antara contoh minyak pati vetiver yang boleh didapati di pasaran :

3. Bahan Perabot dan Kraftangan.

  • Fungsi Utama: Akar vetiver dikeringkan dan dianyam menjadi tikar, kipas, dan penutup tingkap yang mengeluarkan aroma wangi semula jadi.
  • Kelebihan: Aromanya mampu menghalau serangga seperti nyamuk.
  • Lokasi Popular: Digunakan dalam kraf tradisional di India, Sri Lanka, dan Indonesia.

4. Akar Vetiver dalam Air Minuman.

  • Cara Penggunaan: Akar vetiver dibersihkan dan direndam dalam air sejuk selama beberapa jam (biasanya semalaman). Air rendaman ini diminum untuk kesan penyejukan dan aroma yang menyegarkan.
  • Khasiat:
    • Menyejukkan badan (sesuai untuk cuaca panas).
    • Diyakini membantu pencernaan dan detoksifikasi dalam perubatan Ayurveda.
    • Memberi aroma wangi yang menyenangkan, hampir seperti bau tanah selepas hujan.
    • Penggunaan Tradisional: Di India dan Sri Lanka, air vetiver dikenali sebagai "Vetiver Water" atau "Khus Water" dan digunakan dalam minuman musim panas tradisional.
  • Akar kering bagi tujuan minuman boleh didapati atas talian di sini. 

5. Kawalan Serangga dan Perosak.

  • Fungsi Utama: Minyak pati vetiver bersifat anti-serangga.
  • Kegunaan:
    • Dijadikan pestisid semula jadi untuk menghalau anai-anai dan serangga perosak dalam pertanian.
    • Digunakan dalam penghasilan racun serangga organik.

6. Perlindungan Ternakan dan Pertanian. 

  • Fungsi Utama: Digunakan sebagai pelindung semula jadi untuk kawasan pertanian dan ternakan.
  • Kegunaan:
    • Dibuat sebagai pagar hidup untuk melindungi tanaman daripada angin kencang dan hakisan.
    • Digunakan untuk mengawal aliran air di sawah padi dan ladang lain.

7. Penapisan Air dan Kawalan Pencemaran.

  • Fungsi Utama: Akar vetiver yang tebal dan panjang membantu dalam penapisan air dan rawatan air sisa.
  • Kegunaan:
    • Menyerap nutrien berlebihan dalam kolam dan tasik untuk mengelakkan eutrofikasi.
    • Digunakan dalam kawasan pembetungan untuk mengurangkan pencemaran air bawah tanah.

8. Landskap dan Taman Hiasan.

  • Fungsi Utama: Tumbuh dengan daun panjang yang cantik dan akar yang kuat.
  • Kegunaan:
    • Dijadikan tanaman hiasan dalam landskap komersial dan taman peribadi.
    • Digunakan untuk mencegah hakisan di kawasan lereng bukit dalam reka bentuk landskap.

Kenapa Vetiver Semakin Popular di Malaysia?

Berbeza dengan beberapa tanaman yang pernah mengalami "hype" sementara, vetiver nampaknya semakin stabil dan permintaannya masih kekal hingga sekarang. Antara faktor yang menyumbang kepada popularitinya ialah:

✔ Isu hakisan tanah yang semakin serius – Vetiver menjadi penyelesaian yang murah dan semula jadi untuk mengatasi masalah ini.

✔ Kesedaran terhadap pemulihan alam sekitar – Vetiver membantu dalam rawatan tanah tercemar dan penyerapan bahan toksik.

✔ Permintaan dalam industri kecantikan & kesihatan – Minyak vetiver mendapat perhatian dalam pasaran minyak wangi dan aromaterapi. 

✔ Penanaman yang mudah dan tahan lama – Berbanding tanaman lain yang sukar dijaga, vetiver tidak memerlukan penjagaan rapi selepas matang.


Bentuk bekalan benih vetiver pecahan rumpun. Boleh juga didapati dalam bentuk polibag.

Cara Menanam & Penjagaan Vetiver.

Vetiver boleh ditanam menggunakan anak pokok atau keratan rumpun. Berikut adalah beberapa keperluan asasnya:

  • 🌱 Jenis tanah: Boleh hidup dalam pelbagai jenis tanah, tetapi lebih baik pada tanah yang subur dan tidak bertakung air dalam jangka masa yang panjang.
  • ☀ Keperluan cahaya: Perlukan cahaya matahari penuh untuk pertumbuhan optimum.
  • 💧 Penyiraman: Tidak memerlukan air berlebihan; tahan kemarau selepas matang.
  • ✂ Penjagaan: Boleh dipangkas jika terlalu panjang, tetapi tidak memerlukan pemangkasan kerap.

Vetiver memang boleh jadi semak yang tinggi dan tebal jika ditanam di kawasan yang tak sesuai atau tanpa kawalan. Ini beberapa tips untuk mengelakkan jadi semak:

Cara Elak Vetiver Jadi Semak:

  • Pemangkasan Berkala: Potong bahagian atasnya setiap 3-4 bulan untuk kekalkan ketinggian sekitar 1-1.5 meter.
  • Lokasi Sesuai:
    • Jangan tanam dekat kawasan laluan atau tempat yang perlu pandangan jelas, contohnya tepi jalan masuk rumah.
    • Sesuai di tebing parit, sungai, atau cerun yang perlu ditahan hakisan.
  • Jarak Penanaman: Jarakkan 10-15 cm antara rumpun supaya pertumbuhan lebih tersusun dan senang dikawal.
  • Gunakan sebagai Pagar Hidup: Tanam dalam barisan lurus sebagai pagar semulajadi, tetapi pastikan ia kerap dipangkas.

Vetiver boleh hidup subur di kawasan tepi kolam. 

Vetiver untuk Merawat Air?

Vetiver digunakan untuk merawat air dan ditanam di kawasan berair, tetapi ia tidak tahan dengan keadaan air bertakung sepenuhnya dalam jangka masa yang lama.

  • Akar yang Panjang dan Kukuh: Akar vetiver boleh tumbuh sehingga 3-4 meter ke dalam tanah, membantu menstabilkan tanah dan menyerap bahan pencemar dalam air.
  • Toleransi Terhadap Air: Ia boleh tumbuh di kawasan lembap atau tepi kolam yang mempunyai air cetek atau kawasan yang sering basah, tetapi tidak dalam air bertakung sepenuhnya seperti pokok teratai atau kangkung.
  • Fitoremediasi: Vetiver mampu menyerap logam berat dan bahan pencemar lain, menjadikannya sesuai untuk merawat air tercemar di kawasan parit, kolam rawatan, dan tebing sungai. Menurut kajian oleh Institut Penyelidikan Pertanian Malaysia (MARDI), vetiver dapat menyerap sehingga 90% logam berat dalam tanah tercemar.

Kenapa Tak Tahan Air Bertakung:

  • Akar vetiver memerlukan oksigen untuk bernafas. Dalam air bertakung yang tidak mengalir, oksigen mudah habis, menyebabkan akar menjadi lemas dan akhirnya reput.
  • Vetiver lebih sesuai ditanam di tebing parit atau kolam yang mempunyai saliran yang baik dan bukannya di dalam air yang tidak bergerak.

Cara Tanam Vetiver Berkaitan Air:

  • Tepi Parit atau Kolam: Tanam di kawasan tebing yang kerap lembap tetapi tidak tenggelam sepenuhnya.
  • Kawasan Saliran: Sesuai di kawasan yang airnya mengalir perlahan tetapi tidak bertakung.
  • Penahan Hakisan: Gunakan di kawasan cerun atau tebing untuk menahan hakisan tanah oleh air hujan.

Alternatif Lain untuk Kawalan Hakisan.

Selain vetiver, terdapat beberapa tumbuhan lain yang juga berkesan dalam mengawal hakisan tanah di Malaysia:

1. Rumput Napier (Pennisetum purpureum)

  • Kegunaan: Akar serabutnya yang tebal dan kuat membantu menstabilkan tanah, terutamanya di cerun.
  • Kelebihan: Tumbuh cepat, juga digunakan sebagai makanan ternakan.
  • Kelemahan: Perlu dipangkas kerap kerana pertumbuhan yang sangat cepat.

2. Rumput Guinea (Panicum maximum)

  • Kegunaan: Sesuai untuk kawalan hakisan di kawasan lereng bukit dan tebing sungai.
  • Kelebihan: Mudah ditanam dan boleh dijadikan makanan ternakan.
  • Kelemahan: Memerlukan cahaya matahari penuh untuk pertumbuhan optimum.

3. Teki Lalang (Cyperus spp.)

  • Kegunaan: Akar yang tebal membantu menahan tanah dari hakisan.
  • Kelebihan: Mudah dijumpai dan boleh hidup di pelbagai jenis tanah.
  • Kelemahan: Kadangkala dianggap rumpai jika tidak dikawal.

4. Ulam Raja (Cosmos caudatus)

  • Kegunaan: Sistem akarnya yang berserabut membantu mengukuhkan struktur tanah.
  • Kelebihan: Mudah ditanam dan daunnya boleh dimakan sebagai ulam.
  • Kelemahan: Tidak tahan kemarau panjang.

5. Kekacang Penutup Tanah (Contoh: Kacang Tanah, Kacang Stylo)

  • Kegunaan: Akar serabut dan daun yang lebat membantu menahan tanah daripada terhakis.
  • Kelebihan: Membekalkan nitrogen kepada tanah, meningkatkan kesuburan tanah.
  • Kelemahan: Perlu penyelenggaraan untuk mengelakkan tumbuhan daripada merebak terlalu luas.

6. Pokok Akar Kuning (Arcangelisia flava)

  • Kegunaan: Sesuai ditanam di kawasan cerun dan lereng bukit.
  • Kelebihan: Akar kuat yang membantu menahan hakisan.
  • Kelemahan: Pertumbuhan yang agak perlahan.

7. Pokok Lemba (Curculigo latifolia)

  • Kegunaan: Akarnya yang kuat membantu mengukuhkan tanah, sesuai di kawasan berbatu dan cerun.
  • Kelebihan: Tahan kemarau dan tidak memerlukan penyelenggaraan rapi.
  • Kelemahan: Tidak sesuai untuk tanah yang bertakung air.

8. Pokok Senduduk (Melastoma malabathricum)

  • Kegunaan: Akar serabutnya membantu menstabilkan tanah di kawasan cerun dan tebing sungai.
  • Kelebihan: Tumbuhan liar yang mudah dijaga dan sesuai untuk tanah berasid.
  • Kelemahan: Kadang-kadang dianggap sebagai rumpai.

9. Pokok Bambu (Bambusa spp.)

  • Kegunaan: Sistem akar rimpangnya yang kuat membantu menahan tanah daripada hakisan.
  • Kelebihan: Tumbuh dengan cepat dan juga boleh digunakan sebagai bahan binaan.
  • Kelemahan: Perlu dikawal supaya tidak merebak terlalu luas.


Berdasarkan maklumat ini boleh dilihat jelas mengapa vetiver menjadi pilihan di kebanyakan kawasan. Vetiver bukan sekadar tumbuhan biasa—ia mempunyai manfaat besar dalam ekologi dan industri. Dari kawalan hakisan hingga minyak wangi, vetiver membuktikan bahawa ia bukan sekadar satu lagi tanaman hype. Dengan permintaan yang masih stabil hingga kini, vetiver berpotensi untuk terus berkembang sebagai tanaman yang bernilai tinggi di Malaysia. Jika berminat untuk mendapatkan benih vetiver dalam skala besar, boleh hubungi kami untuk tempahan. Untuk pembelian atas talian kegunaan peribadi boleh dapatkan disini atau borong 500 batang  segar berakar disini.

Lokasi: Malaysia

Ulasan

Catat Ulasan